1. Khái niệm thu NSNN
- Về phương diện pháp lý: Thu NSNN bao gồm những khoản tiền nhà nước huy động vào ngân sách để thỏa mãn các nhu cầu chi tiêu của Nhà nước.
+ Các khoản thu NSNN không bị ràng buộc bởi trách nhiệm hoàn trả trực tiếp cho các đối tượng nộp.
+ Phần lớn các khoản thu NSNN đều mang tính chất cưỡng chế (thuế, phí, lệ phí), phần còn lại là thu khác (ngoài thuế)
- Về mặt bản chất: Thu NSNN là hệ thống các quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và xã hội phát sinh trong quá trình nhà nước huy động các nguồn tài chính để hình thành nên quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước nhằm thỏa màn các nhu cầu chi tiêu của mình
2. Nội dung thu NSNN
Căn cứ vào nguồn hình thành các khoản thu
Thu NSNN bao gồm nguồn thu trong nước và nguồn thu nước ngoài.
- Nguồn thu trong nước:
+ Thu từ các hoạt động sản xuất kinh doanh hàng hóa.
+ Thu từ các hoạt động sản xuất kinh doanh dịch vụ, bao gồm cả thu sự nghiệp và thu từ các dịch vụ tài chính ngân hàng.
+ Thu từ các hoạt động khác như: thu về vay nợ trong nước, thu về bán, cho thuê tài sản tài nguyên quốc gia...
- Nguồn thu nước ngoài:
+ Thu từ các hoạt động ngoại thương, bao gồm cả thu từ xuất khẩu lao động và hợp tác chuyên gia với nước ngoài. Số thu chủ yếu là thu từ các loại thuế xuất nhập khẩu và các loại phí, lệ phí.
+ Thu từ hoạt động nhận viện trợ của nước ngoài, kể cả hiện vật và bằng tiền.
+ Thu từ vay nợ nước ngoài, bao gồm vay bằng tài sản, hàng hóa và bằng tiền của các chi phí và các tổ chức quốc tế.
Căn cứ vào tính chất và hình thức động viên
Thu NSNN bao gồm các khoản thu sau:
- Thu trong cân đối NSNN:
Là khoản thu có tính chất bắt buộc, bao gồm các khoản thu thường xuyên và không thường xuyên:
+ Thuế, phí và lệ phí;
+ Thu về bán và cho thuê tài sản thuộc sở hữu nhà nước;
+ Thu lợi tức cổ phần của nhà nước;
+ Các khoản thu khác theo luật định.
Trong các khoản thu trên, thuế là khoản thu thường xuyên và quan trọng nhất. Thuế không những chiếm một tỷ trọng lớn trong tổng số thu NSNN hàng năm mà còn là công cụ của nhà nước để quản lý vĩ mô nền kinh tế quốc dân.
- Thu để bù đắp sự thiếu hụt NSNN:
Khi số thu NSNN không đáp ứng được nhu cầu chi tiêu thì Nhà nước phải đi vay, bao gồm các khoản vay trong nước và vay từ nước ngoài cho chi tiêu NSNN.
+ Vay trong nước: gồm cả vay của các tầng lớp dân cư, các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế - xã hội trong nước. Việc vay này được thực hiện dưới hình thức phát hành các công cụ nợ của chính phủ như: các tín phiếu kho bạc nhà nước, trái phiếu chính phủ.
+ Vay ngoài nước: được thực hiện thông qua các khoản viện trợ có hoàn lại (vốn ODA), vay nợ của chính phủ các nước, các tổ chức quốc tế, các công ty...